Szanowni Państwo,

wyczekiwana ustawa o fundacji rodzinnej została już opublikowana w Dzienniku Ustaw (poz. 326). Wejdzie w życie po upływnie trzech miesięcy od dnia ogłoszenia, czyli 22 maja 2023 r. Czym jest fundacja rodzinna oraz jakie mogą być jej zalety przedstawiamy Państwu w krótkiej informacji poniżej.

Fundacja rodzinna

Fundacja rodzinna to osoba prawna, podobnie jak spółki kapitałowe (sp. z o.o., P.S.A., S.A.) Fundacja rodzinna powstaje, w swojej właściwej postaci (jako osoba prawna), z chwilą wpisu do rejestru (od momentu sporządzenia aktu założycielskiego/ogłoszenia testamentu do wpisu do rejestru fundacji rodzinnych będzie funkcjonować fundacja rodzinna w organizacji). Nie będzie ona jednak wpisywana do Krajowego Rejestru Sądowego jak spółki kapitałowe, a do specjalnego rejestru fundacji rodzinnych. Jawny rejestr fundacji rodzinnych będzie prowadził Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim.
Z działalnością fundacji rodzinnej w Polsce może wiązać się prowadzenie działalności pożytku publicznego, ale nie jest to warunek konieczny dla istnienia fundacji. Założeniem ustawy o fundacji rodzinnej jest minimalizowanie ryzyka nieudanej sukcesji oraz zagwarantowanie kontynuacji działalności firmy. Przekazanie majątku fundacji rodzinnej ma chronić go przed podziałem, umożliwić jego pomnażanie, a więc także czerpanie z niego korzyści, które będzie można przeznaczyć na pokrycie kosztów utrzymania osób wskazanych przez fundatora.

Jak działa fundacja rodzinna

Jako osoba prawna fundacja ma działać przez swoje organy:

• Zarząd fundacji: organ reprezentujący ją na zewnątrz oraz prowadzący jej sprawy wewnątrz. Do obowiązków zarządu należy prowadzenie listy beneficjentów fundacji (zgodnie ze statutem) oraz realizuje świadczenia na ich rzecz;
• Zgromadzenie Beneficjentów: jest w pewnym sensie odpowiednikiem zgromadzenia wspólników w sp. z o.o.. Na rzecz zgromadzenia beneficjentów realizowane są określone świadczenia (czy to np. pieniężne w postaci wypłat czy to świadczenia niepieniężne takie jak np. udostępniane konkretnych nieruchomości). Zakres spraw wymagających uchwały zgromadzenia beneficjentów jest zasadniczo podobny do tych, które wymagają uchwał zgromadzenia wspólników/akcjonariuszy np. zatwierdzenie rocznego sprawozdania finansowego, udzielenie absolutorium członkom organów, podział zysku/pokrycie straty itd.
• Rada nadzorcza: organem nadzoru w fundacji rodzinnej jest rada nadzorcza. Tutaj sytuacja jest podobna do tej, którą znamy ze sp. z o.o. Rada jest co do zasady fakultatywnym organem, chyba, że liczba beneficjentów przekracza 25 – wówczas ustanowienie rad nadzorczej jest obowiązkowe.

Odrębny majątek

Fundacja rodzinna posiada swój odrębny majątek, zatem jednym z jej  podstawowych zadań, obok wspomnianego wcześniej spełniania świadczeń na rzecz beneficjentów, jest gromadzenie majątku oraz ochrona przed jego rozdrobnieniem. Majątek fundatora, który został przekazany na rzecz fundacji, nie może być mu zwrócony od chwili wniesienia do fundacji (podobnie jak wkłady w spółce kapitałowej). Majątkiem fundacji mogą być akcje, udziały, instrumenty finansowe – także w zagranicznych podmiotach. W sposób naturalny fundacja rodzinna może być zatem wykorzystywana w procesach reorganizacji jako wehikuł gromadzący pod sobą różne inne podmioty (odpowiednik spółki holdingowej). Dodatkowo fundacja może być narzędziem inwestycji, prowadzonych w sposób bardziej lub mniej aktywny – zarówno inwestycji w papiery wartościowe (wspomniane wcześniej udziały, akcje, instrumenty finansowe), jak ruchomości czy nieruchomości. Jeśli mowa o nieruchomościach warto zwrócić uwagę, że majątkiem fundacji mogą być także nieruchomości rolne.

Fundacja, podobnie jak jej beneficjent (będący osobą bliską fundatora), korzysta ze zwolnień ustawowych co do konieczności posiadania statusu rolnika indywidualnego lub spełnienia niektórych innych przesłanek niezbędnych do nabycia nieruchomości rolnej na podstawie ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego. Ustawa wyłącza również uprawnienie Krajowego Ośrodka Wsparcia Rolnictwa (KOWR) do nabycia nieruchomości rolnej w przypadku jej nabycia przez beneficjenta fundacji rodzinnej (będącego osobą bliską fundatora) od fundacji rodzinnej. Skorzystanie z tego nowego rozwiązania przy restrukturyzacji biznesu może być szczególnie pomocne w przypadku aktywów trudno przenoszalnych takich jak właśnie nieruchomość o statusie nieruchomości rolnej.

Fundacja nie ma kapitału zakładowego podzielonego na udziały, jednak posiada fundusz założycielski. Ustawodawca określił jego minimalną wysokość na takim poziomie jak w spółce akcyjnej, tj. 100 000 zł. Jednak majątek fundacji to nie tylko mienie wnoszone przez fundatora przy zawiązaniu fundacji. Majątkiem fundacji może być również mienie wnoszone przez dowolne osoby, niekoniecznie z grona członków rodziny. Należy mieć na uwadze, że osoby te wnosząc majątek do fundacji rodzinnej nie uzyskują statusu fundatora, a jedynie darczyńcy.

Działalność gospodarcza, ale z ograniczeniami

Spółki kapitałowe mogą korzystać ze swobody działalności gospodarczej. Wykonywanie działalności gospodarczej przez fundację było jednak przedmiotem dyskusji na etapie tworzeniu projektu ustawy.
Ustawodawca przyjął ostatecznie formułę zamkniętego katalogu przedmiotowego działalności, którą może prowadzić fundacja. Fundacja powinna pełnić rolę „inwestora pasywnego”, może zatem:

• zbywać mienie,
• wynajmować mienie,
• wydzierżawiać lub w inny sposób udostępniać mienie,
• inwestować – w udziały, akcje, papiery wartościowe, instrumenty pochodne,
• udzielać pożyczek,
• prowadzić gospodarstwo rolne lub
• prowadzić gospodarkę leśną.

Należy zwrócić uwagę, że wykonywanie działalności gospodarczej ponad zakres wskazany w ustawie, sankcjonowane jest przez ustawodawcę na poziomie przepisów podatkowych – opodatkowaniem dochodów z działalności wykraczającej poza dopuszczalny zakres.

Fundacja rodzinna w praktyce

Fundacja rodzinna jest przede wszystkim właściwym narzędziem sukcesji, za pomocą którego można osiągnąć cele niemożliwe do pełnego realizowania w polskim porządku prawnym za pomocą spółki prawa handlowego. Fundacja rodzinna jako taka projektowana była jako łącząca w sobie wspólnie dwa zasadnicze cele – ochronę zarówno biznesu/majątku (np. przed rozdrobnieniem w wyniku spadkobrania, przejęciami itd.), ale również ochronę rodziny (np. przez zabezpieczenie materialne nestora, który chce się wycofać z prowadzenia biznesu, dzieci, wnuków, którzy nie chcą lub nie mają predyspozycji, aby prowadzić biznes rodzinny itd.).
Z uwagi na ograniczony zakres możliwości prowadzenia działalności gospodarczej przez fundację, przedsiębiorcy mogą zastanowić się nad szerszym zastosowaniem fundacji rodzinnej w połączeniu z działającą operacyjnie np. sp. z o.o.

Przykład 1.

Przedsiębiorca, który zamierza utworzyć fundację rodzinną prowadzi jednoosobową działalność gospodarczą. Z uwagi na to, że fundacja może prowadzić działalność gospodarczą w bardzo ograniczonym zakresie, przedsiębiorca planując sukcesję w oparciu o fundację rodzinną powinien dokonać reorganizacji swojej firmy. Nie jest bowiem możliwe wniesienie do fundacji przedsiębiorstwa prowadzonego w formie jednoosobowej działalności. Przedsiębiorca może więc przykładowo przekształcić działalność gospodarczą w spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością, a następnie wnieść udziały przekształconej spółki z o.o. do fundacji rodzinnej.

Artykuł ma charakter informacyjny i nie stanowi porady podatkowo-prawnej.